Zwykło się nazywać go „ojcem współczesnego szlifu brylantowego”. I nie ma w tym ani cienia przesady – kto wie, czy gdyby nie wieloletnie obliczenia matematyczne Marcela Tolkowsky’ego, to brylantowa biżuteria lśniłaby aż tak oszałamiającym blaskiem? Dowiedzcie się, jak ten pochodzący z polskiej rodziny szlifierz i matematyk wpłynął na pracę tysięcy specjalistów na całym świecie i na zawsze zapisał się na kartach historii jubilerstwa.
Z Białegostoku do Antwerpii
Marcel Tolkowsky był kuzynem Lazare Kaplana, o którym pisaliśmy w jednym z poprzednich wpisów. Urodził się 25 grudnia 1899 roku w Antwerpii w Belgii, w rodzinie Żydów pochodzących z Polski. Od najmłodszych lat obserwował pracę starszych szlifierzy ze swojej rodziny i – jak głosi anegdota – już jako dziewięciolatek umiał ciąć i szlifować diamenty. Nic dziwnego, jego rodzina od pokoleń była bowiem zaangażowana w pracę z tymi kamieniami szlachetnymi. Również dziadek Marcela, Abraham Tolkowsky, był znanym handlarzem, który od 1800 roku dostarczał te klejnoty europejskiej arystokracji. To właśnie on wyemigrował z Białegostoku do Antwerpii, która była wówczas światową kolebką jubilerstwa oraz obróbki najcenniejszych kamieni szlachetnych. Dwoje z dziewięciorga dzieci Abrahama – synowie Samuel i Maurice – również zajęło się handlem diamentami, jednak to syn Isadore został później ojcem matematyka, który na zawsze zmienił branżę szlifierzy tych klejnotów.
Ścisły umysł w służbie jubilerstwa
Marcel, bo właśnie o nim mowa, uważnie słuchał dziadka, który zawsze powtarzał, jak ważny jest techniczny aspekt obróbki kamieni szlachetnych. Dlatego postanowił wyjechać do Londynu i tam kontynuować naukę, a po zakończeniu studiów również karierę akademicką. Matematyczne wykształcenie, które zdobył, przydało mu się w późniejszych żmudnych obliczeniach wykonywanych podczas cięcia i szlifowania diamentów. Już jako temat doktoratu pisanego na Uniwersytecie w Londynie wybrał refrakcję światła w tych klejnotach, czyli zmianę kierunku jego rozchodzenia się. Pomysł Tolkowsky’ego polegał na zastosowaniu matematycznego podejścia w szlifowaniu brylantów, tak aby maksymalnie wydobyć ich blask.
Wzór dla pokoleń
Mniej więcej w tym samym czasie, w 1919 roku, Tolkowsky skończył pisanie książki „Diamond Design”, w której znalazła się stworzona przez niego specyfikacja szlifu znana pod nazwą „American Standard” (inne jej nazwy to „American Ideal Cut”, „Tolkowsky Cut” lub też „Tolkowsky Brilliant”). I mimo że od publikacji Tolkowsky’ego minęło już prawie sto lat, jest ona do dziś wzorem szlifowania diamentów oraz standardem w branży jubilerskiej. Uważa się nawet, że jest to idealne cięcie kamieni szlachetnych, które jak żadne inne potrafi wydobyć ich piękno. Nic w tym dziwnego – żmudne i szczegółowe obliczenia znanego szlifierza miały bowiem na celu uwzględnienie zarówno blasku, jak i wewnętrznego ognia drzemiącego w diamentowej bryle.
Na czym polega odkrycie Tolkowskiego?
Badacz był świadomy tego, że stał się on pierwszym naukowcem, który postanowił zgłębić właściwości struktury diamentowego kryształu i połączyć tę teorię z praktycznym zastosowaniem poczynionych obserwacji. We wstępie do swojej książki pisał: „Niezwykłym jest fakt, że chociaż sztuka cięcia i szlifowania diamentów jest znana od ponad dwóch tysięcy lat, to jest całkowicie empiryczna, a mimo że wielu współczesnych naukowców interesuje się diamentem oraz lista publikacji na jego temat szybko rośnie, to nigdzie nie można znaleźć żadnej pracy matematycznej określającej najlepszą formę tego klejnotu. Głównym celem moich badań jest obliczenie tego właśnie idealnego kształtu”. I rzeczywiście – jak postanowił, tak też zrobił.
Najlepsza forma diamentu
To właśnie Tolkovsky zauważył, że jeśli diamentowy smorodek zostałby przycięty zbyt głęboko lub zbyt płytko (czyli jego dolna część byłaby za długa lub kąty zbyt otwarte), to światło wydostawałoby się z jego boków lub dna, co spowodowałoby utratę blasku kamienia. Zarówno w swojej książce, jak i w pracy doktorskiej badacz udowodnił, że aby tego uniknąć i tym samym zmaksymalizować odbicie światła, brylant powinien zostać przycięty i wypolerowany w 58 faset ustawionych pod określonym kątem względem siebie. Jeżeli bowiem dolne fasety zostałyby oszlifowane pod kątem prostym, promienie świetlne odbiją się tak, że dadzą brylantowi maksymalnie dużo blasku. To dzięki takim właśnie proporcjom będzie zachwycająco lśnił, a jego potencjał zostanie wykorzystany w najlepszy sposób.
Szczegółowe wytyczne dla szlifierzy
Tolkowsky wyjaśnił nawet dokładnie, w jaki sposób fasety powinny zostać w okrągłym diamencie rozmieszczone. 33 z 58 należy utworzyć na koronie lub grubszej części nad pasem kamienia. Kolejnych 25 ma natomiast tworzyć pawilon, który jest stożkową podstawą diamentu. Przez lata powstawały oczywiście różne interpretacje tych wytycznych, jednak metoda Tolkowsky’ego zawsze była bazą, od której szlifierze zaczynali swoją pracę. Jedni tworzyli kilka jej wariacji, inni interpretowali ją w sposób indywidualny, ale nikt dotychczas nie zmienił radykalnie tych proporcji polerowanego brylantu i nie dokonał tym samym równie przełomowego odkrycia, jakie ma na koncie Marcel Tolkowsky.
Trudy wojennej zawieruchy
Po zakończeniu edukacji słynny badacz powrócił do Antwerpii, gdzie kontynuował rodzinną tradycję jako znany i utytułowany szlifierz diamentów. Nadeszła jednak II wojna światowa, podczas której sytuacja w Europie zdecydowanie nie sprzyjała rozwojowi nauki i jubilerstwa. Ze względu na swoje żydowskie pochodzenie Marcel Tolkovsky obawiał się jednak nie tylko o swoją karierę, lecz nawet bezpieczeństwo, ponieważ Belgia znalazła się pod okupacją nazistowskich Niemiec. Dlatego w 1940 roku postanowił wyemigrować do Stanów Zjednoczonych, gdzie spotkał się z wcześniej wspomnianym kuzynem – Lazarem Kaplanem. Tam kontynuował pracę w branży diamentowej – spełniał się jako projektant oraz sprzedawca brylantów. Był też wieloletnim honorowym członkiem stowarzyszeń Diamond Trading and Precious Stones Association oraz Diamond Dealers Club of America, któremu również przewodził. W 1975 roku, w wieku 76 lat, postanowił przejść na emeryturę.
Kolejni znani szlifierze z rodziny Tolkovsky’ego
Marcel Tolkowsky zmarł na niewydolność serca 10 lutego 1991 roku w szpitalu na Manhattanie w Nowym Jorku. Dożył 92 lat, ale jego sława jako szlifierza i badacza nie słabnie do dziś. Książka „Diamond Design” nadal jest bowiem ulubionym punktem odniesienia dla wielu ekspertów na całym świecie. Nie był on jednak ostatnim znanym szlifierzem pochodzącym z tej rodziny. Jego siostrzeniec, urodziny w 1939 roku Gabi Tolkowsky, również zdobył międzynarodową sławę. Wynalazł on nowy szlif zwany „flower cut”, a następnie dołączył do grona najlepszych ekspertów pracujących dla słynnego koncernu diamentowego De Beers.
